‘‘Chưa lên cao nguyên Đồng Văn- Mèo Vạc thì coi như chưa đến Hà Giang''. Câu nói như thách thức của những người bạn tại bảo tàng tỉnh Hà Giang đã thúc giục chúng ta lên đường đến cao nguyên đá.
Nằm cách thị xã Hà Giang 132km theo đường 4C, cao nguyên đá Đồng Văn là một vùng núi đá hiểm trở và hùng vĩ ở cực bắc, cảnh đẹp tráng lệ và ấn tượng.
Với đia hình vô cùng đặc biệt, cao nguyên đá Đồng Văn trở thành một trong những địa điểm du lịch hấp dẫn nhất Hà Giang.
1. Di sản địa chất cao nguyên đá Đồng Văn
Cao nguyên đá Đồng Văn hay còn gọi là Sơn nguyên Đồng Văn, đây là một cao nguyên đá trải rộng trên 4 huyện: Quảng Bạ, Yên Minh, Đồng Văn, Mèo Vạc của tình Hà Giang. Cao nguyên đá Đồng Văn có diện tích 2356,80 km2 , nằm cách thị xã Hà Giang 150 km, độ cao trung bình từ 1.000- 1.600m so với mực nước biển.
Địa hình cao nguyên Đồng văn có nhiều khu vực núi đá vôi nằm sát chí tuyến Bắc, với độ dốc tương đối lớn. Bởi vậy, các thung lũng, suối, sông bị chia cắt nhiều. Cao nguyên là một vùng núi đá có độ tuổi khác nhau, từ kỷ Devon cho đến Pecmi, và nơi đây được bao quanh bởi các núi đất. Với niên đại hình thành khá lâu, tại cao nguyên đá Đồng Văn, nhiều mẫu hóa thạch của các loài được thấy cách đây 400-600 triệu năm.
Với địa hình hiểm trở, chia cắt, khí hậu cao nguyên Đồng Văn mang tính chất ôn đới được chia làm 2 mùa mưa và khô. Mùa mưa ở đây bắt đầu từ tháng 5 và kết thúc vào tháng 10. Mùa khô kéo dài từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau. Trên cao nguyên đá nhiệt độ mùa đông có khi giảm xuống tới -50C và nhiệt độ trung bình năm vào khoảng 24-280C.
Cao nguyên đá Đồng Văn là nơi tập trung nhiều di sản địa chất nổi bật. Đến đây du khách có thể tham quan nhiều di tích danh lam thắng cảnh cấp quốc gia: đèo Mã Pí Lèng, phố cổ Đồng Văn, núi đôi Quản Bạ, kiến trúc dinh thự họ Vương…
Từ thị xã Hà Giang, theo quốc lộ 4C đoạn đường 43km du khách sẽ tới huyện Quản Bạ; vượt qua con đường đèo Cán Tỷ hiểm trở, rồi những cánh rừng thông đại ngàn, những con dốc quanh co, uốn lượn, du khách lần lượt được đặt chân tới các huyện Yên Minh, Đồng Văn và Mèo Vạc để khám phá cao nguyên đá Đồng Văn.
Người ta gọi là nơi đây là sự sống nảy mầm trên đá quả không sai, đá dựng thành tường rào bao quanh làng xóm, đá giữ nước, giữ đất để có ruộng bậc thang…. Đâu đâu cũng thấy một màu đá xám bao phủ.
Màu sắc của những ruộng lúa, nương ngô hòa lẫn sắc xám của đá tạo cho cao nguyên này một vẻ đẹp lạ lùng, khó cưỡng.
2. Di sản văn hóa cao nguyên đá Đồng Văn
Không chỉ có những giá trị về địa chất, cảnh quan… cao nguyên đá Đồng Văn còn là nơi chứa đựng những giá trị văn hoá truyền thống. Nơi đây là nơi sinh sống của cộng đồng 17 dân tộc thiểu số như: Mông, Dao, Lô lô, Tày, Nùng…
Cao nguyên đá Đồng Văn là nơi cư ngụ của 250.000 người thuộc các dân tộc thiểu số khác nhau của Việt Nam. Người dân cùng cao nơi đây sống quyện với đá, họ dọn đá để dựng nhà, trồng trọt, đá cũng giống như hơi thở của con người dẻo cao này.
Mùa xuân, khi hoa cải rực ánh vàng dưới chân núi, những mái nhà bên vách đá được điểm suyết bằng những cành đào rực rỡ. Đồng Văn trở nên đẹp hơn bao giờ.
Những phiên chợ vùng cao làm say lòng du khách khi du lịch Hà Giang. Những phiên chợ vùng cao tiêu biểu như: Phố Bảng, Đồng Văn, Lũng Cú, Sà Phìn, Mèo Vạc… phảng phất sắc màu văn hóa với những phong tục tập quán, những sản phẩm thủ công đặc sắc làm cho ai đặt chân đến nơi đây cũng không nỡ đi.
3. Cao nguyên đá Đồng Văn- công viên địa chất toàn cầu.
Hồ sơ cao nguyên đá Đồng Văn được đệ trình UNESCO công nhận là công viên địa chất toàn cầu vào tháng 4 năm 2010. Và đến ngày 3 tháng 10 năm 2010, hồ sơ về công viên địa chất Cao nguyên đá Đồng Văn đã được hội đồng tư vấn Mạng lưới công viên Địa chất toàn cầu của UNESCO chính thức công nhận là Công viên địa chất toàn cầu. Với danh hiệu này cao nguyên đá Đồng Văn là công viên địa chất toàn cầu duy nhất ở Việt Nam và thứ hai Đông Nam Á.
Với đầy đủ các dữ liệu về tài nguyên môi trường, địa chất khoáng sản, đặc biệt là về bản sắc văn hóa các dân tộc sống trên cao nguyên đá Đồng Văn (H’mông, người Lô Lô, Pu chéo, Dao..). Đây là đặc trưng lớn của Công viên cao nguyên đá Đồng Văn và được quốc tế đánh giá cao. Với danh hiệu Công viên địa chất toàn cầu, cao nguyên đá Đồng Văn đã mang lại cho mảnh đất nơi đây nhiều giá trị to lớn.
